Sommige superhelden dragen geen cape, maar een rood pak zoals Angelique Van Ombergen. Ze is gastprofessor, organiseert ruimtekampen voor jongeren en valt geregeld in de prijzen. Verder haalde Angelique de Forbes 30 Under 30 Europe list. Daarbovenop is ze wetenschapscoördinator bij de Europese Ruimtevaartorganisatie en moeder. Tijd voor een gesprek over rolmodellen en wetenschap. 

Klopt het dat je als kind al geabonneerd was op de tijdschriften van National Geographic?
Ja! (lacht) Nog voor ik mijn abonnement op de tijdschriften van National Geographic als cadeau kreeg, had ik al grote interesse in wetenschappen. Ik zat altijd met mijn neus in de boeken. Vooral encyclopedieën en in het bijzonder de boeken van Artis-Historia boeiden me enorm. Ik herinner me dat ik het supertof vond om meer te weten over geschiedenis en biologie. Naarmate ik ouder werd, begon wetenschap een centrale rol te spelen in mijn studentenperiode en later ook in mijn werkleven.
Eén van je belangrijkste drijfveren is om meer meisjes in de wetenschap te krijgen. Hoe doe jij dat? 
In parallel met mijn doctoraat verdiepte ik me in wetenschapscommunicatie met de bedoeling om het werk dat ik en mijn collega’s deden naar het grote publiek terug te koppelen. Op die manier werd ik steeds vaker gecontacteerd door ouders van dochters die twijfelden om een wetenschapsopleiding te volgen. Hun verhaal is min of meer hetzelfde. Ze zitten in het middelbaar, hebben een fascinatie voor wetenschappen maar twijfelen of het iets voor hen is. De ouders en dochters zijn op zoek naar persoonlijke ervaringen. Deze verhalen krijg ik nog geregeld in mijn inbox. Volgens mij is dat een teken dat er onvoldoende representatie is waardoor er nog altijd jonge vrouwen twijfelen of wetenschap iets voor hen is. Uiteraard twijfel je eens op persoonlijk niveau. Het zou een gemiste kans zijn mocht dat zijn omdat sommigen voelen of denken dat wetenschap niets voor vrouwen is. Dat laatste scenario wil ik absoluut vermijden. Daarom doe ik een spontane oproep naar mijn (vrouwelijke) collega’s: krijg je de vraag om je expertise te delen met iedereen of om mee te doen aan een debat? Grijp je kans. Wie weet inspireer je iemand uit het publiek om in je voetsporen te treden.

“Het helpt niet om in een maatschappij te leven waarin er heel wat veronderstellingen over vrouwen overeind blijven. Er beweegt en verandert veel, maar nog niet voldoende.”

– Angelique

Had je zelf nood aan een rolmodel? 
Als kind had ik die nood niet. Ik zag wetenschap niet als iets dat enkel voor jongens was en stelde me daarover geen vragen. Voor andere jonge vrouwen kan dat anders zijn. Die zijn wel op zoek naar een voorbeeld. Dat kan zijn omdat ze bepaalde zaken van hun dichte omgeving horen. Algemeen gezien is er nog veel te weinig representatie. Als je als enige vrouw in een panel zit tussen vijf blanke en mannelijke sprekers dan voel je dat er nog veel werk aan de winkel is. Dit soort situaties moeten we met z’n allen anders en bewuster aanpakken om positieve veranderingen in gang te zetten. Vandaar dat ik als vrouwelijke wetenschapper zoveel mogelijk naar buiten treedt. 
Veel vrouwen durven zich zelden als expert definiëren. Waarom durven we ons als vrouwen geen rollen toekennen, denk je? 
Elke vrouw is anders, bevindt zich in een andere context en zal zich anders gedragen. Ik wil daarom niet in stereotypen denken en spreken maar het is wel een herkenbaar onderwerp voor veel vrouwen. Bijvoorbeeld: als vrouwen zelfzeker zijn en zich die rol toekennen dan wordt dat gezien als een mannelijke eigenschap en iets negatiefs. Ze krijgen snel het label bazig, dominant of té ambitieus op zich gekleefd. Wanneer een man zelfzeker is, dan wordt dat als iets positiefs ervaren. Onze perceptie op bijvoorbeeld die eigenschappen zal nog aanpassingstijd nodig hebben tot op het moment dat we bij zo’n dingen niet meer stilstaan. Journalisten lieten me al eens weten dat het niet evident is om vrouwelijke experts te vinden. Vrouwen zouden – algemeen gezien – sneller nee zeggen op een aanbod. De reden? Ze denken dat ze niet voldoende over het onderwerp weten en voelen zichzelf geen expert.
Angelique Van Ombergen
© KEVIN FAINGNAERT

“Voor mij ben je een wetenschapper als je met een kritische blik naar de wereld kijkt, nieuwsgierig bent en een antwoord wil op bepaalde vragen waar nog geen antwoorden zijn.”

– Angelique

Waarom is dat zo, denk je?
Ik vermoed dat dit deels individuele redenen heeft. Je kan als persoon iets zelfzekerder zijn dan een ander. Daarnaast helpt het niet om in een maatschappij te leven waarin er heel wat veronderstellingen over vrouwen overeind blijven. Er beweegt en verandert veel, maar nog niet voldoende.
Vind je het moeilijk om jezelf wetenschapper en auteur te noemen? 
Mocht je mij die vraag vijf jaar geleden hebben gesteld dan zou ik ja zeggen. Nu vind ik het gemakkelijker om mezelf rollen toe te kennen. Ik merk dat ouder worden daarin helpt. Je krijgt automatisch meer zelfvertrouwen. Daarnaast is mijn doctoraat afgerond en gepubliceerd, dat voelt goed. Ik heb een job en een aantal boeken op mijn naam staan, ik kan mijn expertise bewijzen. Het woord wetenschapper verbind ik gemakkelijk met alles wat ik doe. Wetenschapper past binnen het werkveld dat ik ken en waarin ik me bevind. Voor mij ben je een wetenschapper als je met een kritische blik naar de wereld kijkt, nieuwsgierig bent en een antwoord wil op bepaalde vragen waar nog geen antwoorden zijn. Auteur vind ik groots klinken terwijl ik dat bij wetenschapper niet zo ervaar. Daarom zal ik me niet gemakkelijk een auteur noemen terwijl ik dat wel ben. Ik koppel auteur tegenover bepaalde prestaties, terwijl ik de term wetenschapper veel breder zie. Maar dat is persoonlijk, je ziet dat ik het zowel gemakkelijk als moeilijk vind om mezelf rollen te geven. (lacht)
Op welke prestatie ben je het meest trots? 
Wat een moeilijke vraag. (lacht) Ik kan sneller beantwoorden waar ik voldoening uithaal. Onlangs was ik te gast bij een tv-programma en heb ik daardoor indirect impact gemaakt. Bleek dat er een moeder en dochter samen naar de aflevering hadden gekeken en de dochter de informatie bleef hangen. Mijn passage in het tv-programma had haar doen twijfelen of wetenschappen toch iets voor haar was. Dat zijn zo’n voorbeelden waar ik écht voldoening uithaal. Ik vind het superleuk en ontroerend om dit soort reacties te mogen lezen. Uiteraard is voldoening niet hetzelfde als trots. Als ik iets moet noemen, dan zeg ik mijn eerste kinderboek. Ik ben trots op alle andere boeken die er daarna zijn gekomen maar je eerste boek is en blijft speciaal.

“Als vrouwelijke wetenschapper wil ik eveneens zichtbaar zijn voor jongens.”

– Angelique

Stond een kinderboek altijd al op je planning? 
Nee, eigenlijk niet. Ik dacht wel eens: het zou cool zijn om een boek te schrijven. Dan heb ik zelf een uitgeverij benaderd met een voorstel. Niet veel later is de uitgeverij daarop ingegaan. Nu heb ik mijn vierde boek ‘321 superslimme dingen die je moet weten over wetenschap’ in mijn handen en kan ik niet wachten om het met iedereen te delen. Voor dit boek wilde ik vrouwelijke wetenschappers op een zeer indirecte manier in de kijker zetten. Zo is er bijvoorbeeld een hoofdstuk dat vooraanstaande wetenschappers beschrijft. In die lijst vind je evenveel mannen als vrouwen, dat is een redelijk uniek gegeven. Als vrouwelijke wetenschapper wil ik eveneens zichtbaar zijn voor jongens. Zij moeten weten dat er vrouwelijke experts zijn, iets wat helemaal oké is. Ik wil daarom jongens meenemen in dat verhaal, anders missen we een andere grote doelgroep. Wie weet worden ze ooit mijn collega.
Meer over '321 superslimme dingen die je moet weten over wetenschap'
Heb je tips voor (jonge) vrouwen die ervan dromen om als wetenschapper aan de slag te gaan? 
Een cliché antwoord maar daarom niet minder waar: doe wat je graag doet. Eerst studeerde ik audiologie, tijdens mijn doctoraat en postdoctoraat onderzocht ik hoe de hersenen van astronauten zich aanpassen aan een verblijf in de ruimte. Nu ben ik de wereld van life sciences terechtgekomen. Ik heb een erg atypisch parcours afgelegd voor de job die ik nu heb (Discipline Lead voor Life Sciences van de Europese Ruimtevaartorganisatie (ESA), n.v.d.r). Wat ik altijd heb gedaan, is doen wat ik graag doe. 
Zou je dezelfde tips geven aan vrouwen die dochters hebben die twijfelen voor een opleiding in de wetenschappen?
Natuurlijk. Voel je dat wetenschappen iets voor je dochter of zoon is? Ga ervoor en probeer het uit. Valt de ervaring tegen? Dan hebben jullie het tenminste geprobeerd. Na mijn middelbare studies koos ik voor de opleiding bio-ingenieur. Nog voor de examens in januari wist ik al dat het niets voor mij was. Een gelijkaardig voorbeeld was toen ik als consultant werkte. Na drie maanden nam ik afscheid van die job omdat ik de academische wereld miste. Achteraf gezien ben ik vooral blij dat ik die opties een kans heb gegeven. Wie weet stelde ik me nog altijd de vraag of bio-ingenieur iets voor mij is. (lacht)
Voel je dat een ander pad op wil? Durf afscheid te nemen.

Meer Angelique? Volg haar via Instagram.

Beeld: Kevin Faingnaert

door Jennifer Maes