Wanneer je als freelancer een origineel werk maakt, wordt dit automatisch beschermd door het auteursrecht. Maar wat houdt deze bescherming precies in? En wanneer kom je ervoor in aanmerking? Wij vroegen raad aan Sanne Pereira Martins, legal expert bij Tentoo in Antwerpen.
Wat komt in aanmerking om beschermd te worden door het auteursrecht?
Wanneer je als freelancer een origineel werk maakt, wordt dit automatisch beschermd door het auteursrecht. Hoewel het begrip ‘auteursrecht’ de indruk geeft dat het enkel om literaire creaties gaat, is de bescherming in werkelijkheid veel ruimer. Ook beeldhouwwerken, schilderijen, muziek, games en choreografieën vallen bijvoorbeeld onder het auteursrecht. Een ‘idee’ op zich wordt dan weer niet beschermd omdat het nog geen concrete vorm heeft.
En welke rechten beschermt het auteursrecht precies?
Binnen het auteursrecht maken we een onderscheid tussen vermogensrechten en morele rechten. Vermogensrechten zorgen ervoor dat jij als maker inkomsten kan genereren voor de exploitatie van je werk. Je kan zelf beslissen of je jouw rechten, al dan niet gedeeltelijk, overdraagt. Dit laat je best optekenen in een zogenaamde ‘rechtenovereenkomst’. Morele rechten zijn de rechten die te maken hebben met het immateriële belang van de maker: zijn of haar reputatie, integriteit en/of de persoonlijke band met het werk. In tegenstelling tot de vermogensrechten kan je morele rechten niet overdragen.
Wat houdt de bescherming door het auteursrecht in?
Het auteursrecht houdt in dat jij als maker zelf beslist wie jouw werk mag gebruiken en wat ermee mag gebeuren. Zo sta je sterker in je schoenen. Bovendien kan je dankzij het auteursrecht de integriteit van je werk niet alleen beschermen, maar ook controleren. Werken die auteursrechtelijk beschermd zijn mogen niet zomaar gekopieerd of verwerkt worden én ze mogen niet gedeeld worden zonder jouw toestemming. Voor privédoeleinden is het dan weer heel moeilijk om deze restricties op te leggen. Een toeschouwer kan dus een foto van je werk maken en mee naar huis nemen, zonder dat je hier als maker veel aan kan doen.
“Als maker bezit je automatisch het recht op jouw ‘origineel’ werk. Toch raden we aan het te registreren om onduidelijkheden te vermijden.”
Wanneer begint en eindigt de bescherming door het auteursrecht?
Als maker bezit je automatisch het recht op jouw ‘origineel’ werk en hoef je hier in principe geen formaliteiten voor te vervullen. Toch raden we aan om het werk te registreren zodat er nadien geen onduidelijkheden bestaan. De bescherming door het auteursrecht geldt tot zeventig jaar na de dood van de maker. Tijdens deze periode gaan de rechten automatisch over naar de erfgenamen of de rechthebbende. Zodra de periode van zeventig jaar voorbij is, worden de werken publiek bezit en mag iedereen het werk zonder toestemming exploiteren.
Naast het auteursrecht bestaan er ook naburige rechten. Wat houden deze precies in?
Eenvoudig uitgelegd beschermt het auteursrecht een originele creatie. Een naburig recht ontstaat dan weer wanneer een artiest meewerkt aan een uitvoering van een werk. Bijvoorbeeld: een auteur die een reclamespotje inspreekt. Als een opname van dit werk verspreid wordt, heeft de artiest recht op een vergoeding. Deze vergoeding dient als een compensatie voor het feit dat men deze opnames kan exploiteren zonder de expliciete toestemming van de uitvoerende kunstenaar. Naast uitvoerende kunstenaars, zoals de acteur in het voorbeeld, kunnen ook producenten gebruik maken van naburige rechten. Auteursrechten en naburige rechten kunnen ook perfect gecombineerd worden. Zo kan je als theatermaker een stuk maken én er zelf ook in meespelen.
En hoe zit het met het financiële plaatje van auteursrechten en naburige rechten?
Inkomsten gegenereerd uit naburige- en auteursrechten worden niet aanzien als loon. Dit zorgt ervoor dat deze rechten anders belast worden en daardoor financieel heel aantrekkelijk zijn. Afhankelijk van je inkomsten wordt een deel van je rechten gezien als forfaitaire kost. Hier betaal je dus helemaal geen belastingen op. Op het resterende bedrag, betaal je enkel vijftien procent roerende voorheffing.
“Indien je werkt met auteurs- of naburige rechten is het belangrijk om duidelijke afspraken te maken met je opdrachtgever.”
Hoe onderhandel je over auteurs- en naburige rechten?
Indien je werkt met auteurs- of naburige rechten is het belangrijk om duidelijke afspraken te maken met je opdrachtgever. Deze afspraken laat je best vastleggen in een rechtenovereenkomst. Word je betaald met een volledig factuurbedrag inclusief rechten? Vraag dan bij je opdrachtgever na wat de verdeelsleutel loon-rechten is. Onze tip? Respecteer de verdeelsleutel van de sector, zo vermijd je problemen met de fiscus.
Daarnaast raden we freelancers aan om een aantal belangrijk afspraken op te nemen in een zogenaamde rechtenovereenkomst. Daarin vermeld je best voor welke periode je de rechten verleend en in welke regio het werk mag worden gebruikt. Verder doe je er goed aan te benoemen via welke kanalen het werk mag worden geëxploiteerd. Dat kan bijvoorbeeld via een publicatie in een tijdschrift, de productie van cd’s of dvd’s of via social media. Ook belangrijk is de eventuele aanwezigheid van exclusiviteit. Verleen je exclusiviteit, dan kan je het werk nadien immers niet meer zelf exploiteren. Dezelfde rechten overdragen aan anderen wordt in dat geval ook onmogelijk. Vermeld in de rechtenovereenkomst ook of jouw naam al of niet duidelijk moet worden vermeld en welke vergoeding je voor de rechten zal ontvangen.
Op welke manier kan Tentoo auteurs ondersteunen als het over auteursrechten en naburige rechten gaat?
Tentoo ondersteunt freelancers en opdrachtgevers in het volledige proces met betrekking tot auteursrechten. Wanneer de opdrachtgever de rechten niet rechtstreeks vergoed, kan Tentoo ook de administratieve verwerking overnemen. Hou wel in het achterhoofd dat Tentoo enkel rechten kan doorstorten die gelinkt zijn aan een arbeidsprestatie. Verder kan je bij Tentoo terecht voor advies op maat en een vrijblijvend gesprek. Ook handig? Tentoo heeft een template voor de rechtenovereenkomsten. Hou er wel rekening mee dat deze template een creatie is van Tentoo waardoor ook deze auteursrechtelijk wordt beschermd. Je mag de template vrij gebruiken voor opdrachten verwerkt via Tentoo.
Beeld: Brooke Cagle via Unsplash
